In 1443 wordt Johan Johanszoon de bakker burger van de stad Vollenhove, evenals Geert Berentszoon in 1444. Vervolgens wordt in 1494 een Berend backer genoemd, deze Beernt komt ook als bakker voor in een stuk uit 1507 waarbij hij in de Nijestrate (dat is nu de Kerkstraat) woont, op de hoek van een steeg. Henric, zoon van Ryquen de backer wordt met zijn vrouw Grete genoemd in een stuk uit 1503.

Johan Henrixsoon, bakker, is in de periode 1497-1539 diverse perioden schepen, burgemeester, tresorier (penningmeester), en kerkmeester van de Heilige Geest (gasthuis met kapel). Hij wordt als eerste genoemd in het rijtje bakkers met een merkteken, in 1524 (zie verderop).

De schepenen van Vollenhove geven op 6 december 1501, ‘ommetrent Nicolai’ een nader genoemde ordonnantie op het bakken van brood:

"Item, een wegge van eene placke [sal wegen] 10 loet;

Item, een cleyn roggen van ene placke 16 loet;

Item, een roggenbroet van 1 butken 3 pont;

dit sal staen tenmynnesten 14 dage lang by vyff pont".

Een pond was toen 494 gram, een lood was 15,44 gram.

De verordening wordt vervolgens vrijwel elk jaar aangepast.

In het jaar 1524 zijn schepenen en raad met de bakkers overeengekomen, dat zij op de door hen gebakken broden elk hun eigen merk zullen zetten:

Johan Henrixssoen marck [merk];

Ffye Johan Berens marck [merk];

vor anre backers vor merck [merk], halve mane;

Henrick Backer merck [merk], een scragen;

Bette Brouwers marck [merk];

Katherine Cocks marck [merk];

Nyse Louwe merck [merk],

indien geen merk op het brood wordt bevonden, zal diegene die dat verzuimd heeft vervallen in een boete van 5 pond.

Toelichting bij de genoemde namen:

Johan Henriksz: zie hiervoor, Johan Berendsz is misschien de zoon en opvolger van de in 1494 genoemde Berend de backer, Henrick Backer is mogelijk Rijkensz genoemd in 1503. Er zijn in ieder geval meerdere bakkers tegelijkertijd actief in de stad! Onduidelijk is de aanduiding Ffye, het lijkt een vrouwelijke voornaam.

Lubbert Henrixs wordt in 1529 burger, Evert Beller van Warendorp in 1533.

Lucas Jansen kwam in 1628 van Dornum in Oost-Friesland zijn geluk beproeven als bakker in Vollenhove, en werd in 1629 definitief burger.

Evert Janssen werd in 1615 als bakker en burger ingeschreven.

Hendrick Jansz / Henrik Jans / Hendrick Janss, backer komt in 1635, krijgt in 1637 een kind en overlijdt in 1641. Hij laat dan een weduwe Arentien Cleijs en twee kinderen achter.

In hetzelfde jaar wordt Andries Albers Haninck burger, in 1646 Andries Alberts Harinck genoemd, gehuwd met Jannetien Jacobs Spranck, hij komt nogmaals voor in 1650. Hermen Jansen / Harmen Jansz, backer,  komt voor in 1640, 1642 en 1645, is gehuwd met Elsien Hendricks,  en in 1650 en 1654 met Anna Wolters.

Pelgrim Janss, backer  is op 10-6-1635 naar Vollenhove gekomen om daar een bakkerij en winkel te beginnen, 1636 en 1638 komt hij in de doopboeken voor.

Dan vervolgens een hele rij jaartallen en namen:

1646 Henrick Hessinck, burgerboek

1649 en 1650 Wessel Wessels Koninck, backer, gehuwd met Heijle Reijnders,

1654 Derck Harmesz Backer, backer

1661 Jelle de Backer, backer en Aeltjen N

1663 Arendt Backer en Otjen Hermens. In 1668 komt hij voor als Arent de Backer, zwager van Kersjen Hermens met wie hij een onwettig kind krijgt – Kersjen zou dan een zuster van Otjen zijn.

Notering van de betaling voor het burgerschap van bakker Jacob Bosch in 1696.

1664 Coerdt Esskes, backer en Jantjen Hermens Steendijck

1665 Hendrick Alberts, backer en Aeltjen [Ellens],

1668 Arendt Pouwels, backer en Gretjen Jans,

1668, 1670 en 1673 Meuwis Andrees, backer en Femmetjen Jans

1676 Jan Hopman, backer – zie de bakkerij op Kerkstraat 72

1678 Geert Ryckens Maescamp – zie de bakkerij aan de Voorpoort

en in 1687 in het burgerboek: Geert Rijckens Maescamp, mr. Backer.

1678 Cornelis Frens, backer en Geesjen Lubberts, voor de Lantpoorte

1679 Hillebrandt Dinckstede, backer en Lummichjen Jans Steenpoorte

1680 Jan Hendricx Backer en Hendrickjen Hendricx Maenbeeck (beroep of eigennaam, zie verderop)

 

reglement bakkersgilde VollenhoveIn 1681 – maar mogelijk ook eerder – is er een bakkersgilde in Vollenhove. Een afschrift van het reglement zit in het archief van de stad Steenwijk. Het goed leesbare reglement omvat zestien artikelen. Er wordt een gildedag ingesteld, kennelijk een feestdag want ruziemaken wordt dan bestraft met een hoge boete. Veel boetes omvatten overigens een ton Haarlemmerbier… Een bakker moet burger zijn of worden, vandaar dat we in het burgerboek veel namen tegenkomen. Er moet toelatingsexamen worden gedaan, en een gift aan armhuis en weeshuis worden gedaan. Opmerkelijk is dat er alleen vanuit het huis van de bakker verkocht mag worden, venten is dus verboden. Alle brood moet in de stad zelf gebakken en gekocht worden. Onder het gilde vallen ook koekenbakkers en beschuitbakkers.

Er is in 1682 al een proces tussen het bakkersgilde van Vollenhove enerzijds en een zekere Warner Carnbeeck anderzijds wegens overtreding van de in de gildebrief gestelde eisen. Ik heb de man niet als bakker of broodweger kunnen identificeren, maar diezelfde man komt nogmaals voor in een gerechtelijk stuk, het proces tussen Walter van de Voorst  en Warner Karnebeeck wegens belediging (1687-1688). Het zou om Warnar (van) Karnebeek kunnen gaan – er zijn diverse spellingsvormen van zowel voor- als achternaam - , in 1680 gehuwd met Luitje Jacobs, met 2 kinderen geboren in resp. 1683 en 1685.

In 1684 vestigen zich Peter Lubberts Colck en Marchjen Alberts buiten de Lantpoorte als bakker. Het gebied (vlak) buiten de Landpoort hoort tot de stadsvrijheid, en dus ook onder de gildebrief.

Ik merk dat de naam ‘Backer’ en later ‘Bakker’ ook als achternaam begint voor te komen, in plaats van als beroepsaanduiding, met name na 1681 wanneer het gildereglement geldt.

De eerstvolgende ‘echte’ bakkers zijn:

1696 Jacob Bosch, backer aan de Hollandse Plaats (opvolger van Jan Hopman?)

1718 de backer Jacob Peters (burgerboek)

1752 Jan Tenger, m(eeste)r bakker, geboren vóór 1733, gehuwd met Gerrigje Stevens Prins. Ze krijgen twee kinderen, in 1748 en 1752. De stamboom  loopt al in de volgende generatie dood.

1754 Ariaan Jans Guijkink, meester bakker, met Wijchertje Monds

[burgerboek 1742: Adriaen Geukens, in stedelijke rekening over 1743: Geuking]

(dit is de bakkerij Kerkstraat 72, opvolger van Jan Hopman en diens zoon Arend)

Bronnen:

  • Burgers van de stad Vollenhove, uit Stadboek van Vollenhove, 1379-1493 uit bijdragen geschiedenis Overijssel, deel 4 (1878) p. 185-201, 1494-1820 uit jaarboek CBG 1945, deel 18, A. Haga, p. 143-167.
  • Doop- en Trouwboeken NG, 1619-1792, vermelding van backer of bakker
  • Vollenhoofse regesten, o.a. 45 (p.618) (HCO, inv. Nr. 0077.1)
  • Stadgericht Vollenhove 1494-1811 (HCO, inv. Nr. 0077)
  • HCO, 0077.1 Vollenhoofse regesten, o.a. nr 104, pag. 67 (samenstelling brood)
  • Archief Gem. Steenwijkerland, Inv. Nr 14 Stad Steenwijk tot ca. 1811, 551
  • Meertens Instituut, KNAW, Amsterdam: maten en gewichten per plaats